#11 Agenda voor nader onderzoek en gesprek

Voor de zomer kondigde ik hem al plechtstatig aan: een agenda voor nader onderzoek en gesprek. Mijn poging om structuur aan te brengen in het vervolg van de reis rond de zestig. Voor mezelf, om uit te stallen wat ik heb opgevist en wat kennelijk belangrijk is voor mij. Maar ook om een dialoog te starten. Met als doel grotere maatschappelijke zichtbaarheid van vrouwen aan het begin van de derde levensfase. Dit zijn de onderwerpen op de agenda.

1. Langzaam afronden of een spetterend slotakkoord?

Veel gesprekken over rond de zestig beginnen persoonlijk: hoe om te gaan met een ouder wordend lijf, kleding en uiterlijk? Wies Verbeek schrijft over deze onderwerpen onder de noemer een Beetje Leuk Ouder Worden. Belangrijk is bijvoorbeeld de kwestie van wel of niet je haar verven. Vervolgens gaat het over werk, relaties, (klein)kinderen en het vinden van een nieuwe energiebalans.

Iedereen herkent het gevoel van bevrijding dat bij de derde levensfase hoort. Dat hoor ik in alle gesprekken terug. Vrij van verwachtingen en verplichtingen. Soms letterlijk, van werk of gezin, maar in ieder geval vrij van conventies. Het is makkelijker om een duidelijker standpunt in te nemen of rigoureuze beslissingen te nemen, zoals bij je man weggaan of een carrière switch maken.

Tegelijk met afscheid van oude verbindingen is er behoefte aan nieuwe verbinding, aan ergens bij te (blijven) horen. En een sterke wens om de oogst te delen, met volgende generaties of met mensen die het minder goed hebben. Ook de behoefte aan zingeving en terugblikken wordt herkend. Wil ik mijn levensverhaal (her)schrijven? Wat wil ik nalaten? Wat heb ik nog te herstellen of in te halen? Wordt het langzaam afronden of een spetterend slotakkoord?

2. Bewust bij stilstaan of gewoon aan voorbijgaan?

Niet iedereen is bereid of in staat om bewust stil te staan bij de overgang naar de derde levensfase. Forever young lijkt leuk, maar is tegelijkertijd een vorm van stagnatie, betoogt Ad Bergsma in “Oud worden als Marian Faithfull”.

Individuele verschillen worden groter naarmate we ouder worden. Niet alleen omdat we ons vrijer voelen in het maken van persoonlijke keuzes, maar ook als gevolg van grotere verschillen in externe omstandigheden, zoals meer of minder pech in gezondheid, maatschappelijke en financiële positie en familiegebeurtenissen. De ene zestiger is echt de andere niet.

Zelf kom ik steeds vaker terug bij wat er al is, mijn kinderen, mijn vrienden, mijn lief. Mijn rijke leven en eigen levensverhaal dat steeds meer betekenis krijgt. Alles is er al. Inderdaad: om thuis te kunnen komen moet je eerst op reis. Wat ik nog wil oplossen of rechtzetten heeft vandoen met tevoorschijn komen en kleur bekennen. Niet in een rol, maar als mijzelf. In al mijn glorie. Van alle beslissingen die de volgende fase met zich meebrengt is deze de belangrijkste. Zijn en staan voor wie ik ben, in alle vrijheid. Van daaruit wordt vanzelf duidelijk of er wel of niet gewerkt wordt, hoe de relatie zich ontvouwt en waar te wonen, bijvoorbeeld.

Het wordt me steeds duidelijker dat het echt om een overgangsfase gaat, net als de puberteit, een periode zonder duidelijke drempel of herkenbaar moment. We worden langzaam een beetje minder jong en steeds een beetje meer oud. Het bewust meemaken, afscheid nemen van oud en welkom heten van nieuw, hoort daarbij. Misschien moeten we  een overgangsritueel bedenken, een nieuwe rite de passage.

3. De heks in ere hersteld of tijd voor een ander beeld?

Maatschappelijk is het betrekkelijk stil rond vrouwen van zestig. Ze lijken onzichtbaar. Geen beeld, geen associatie, anders dan de stereotypen over grijze haren en korte kapsels. Volgens Zabeth van Veen is dat gunstig, want dan kunnen we het beeld zelf nog inkleuren. Hedy d’Ancona pleit onvermoeibaar voor een realistischer en actiever beeld van ouderen. We zijn meer dan onze leeftijd zegt ze in een interview bij het verschijnen van haar boek “Vrolijk verval”.

De “ga maar wat leuks voor je zelf doen” houding tegen ouderen, voelt ongemakkelijk. “Geniet er lekker van!” is het credo. Alsof we niet meer nodig zijn. Het rapport van de Raad voor de Volksgezochtheid en Samenleving heet niet voor niets: het geschenk van de eeuw. Organisaties en de maatschappij kunnen onze kennis en wijsheid goed  gebruiken. Het geschenk moet alleen wel aangeboden en uitgepakt worden. Richard O Weijo doet een voorzet voor integratie van de Westerse en Oosterse blik op ouderdom. Het doel van de derde levensfase is in zijn ogen juist nieuwe dingen leren en je kennis en vaardigheden blijven inzetten. Niks uitrusten en in hoekje zitten knikkebollen.

Dan is er nog de aparte behandeling die  vrouwen ten deel valt. Soms roept hun zichtbaarheid en assertiviteit haast onverklaarbare haat op, zoals tegen Kaag en Halsema. In Heks, dat is hoe bange mannen vrouwen met macht noemen, beschrijft Bregje Hofman hoe een diepgewortelde angst voor mondige vrouwen schuilgaat achter een eeuwenoud systeem van vrouwenhaat en uitsluiting. Heks is helemaal niet zo’n onschuldig scheldwoord als het lijkt. Voor sommige vrouwen is het een geuzennaam geworden. Ook ik heb inmiddels mijn ‘Mevrouw Heks’ T-shirt bij Stella Bergsma besteld. Kaag en Halsema zijn voor mij een lichtend voorbeeld voor de manier waarop ze reageren. Vrouwelijk, gedecideerd en waardig. Niet wegduiken, maar blijven spiegelen van de beelden die op hen geprojecteerd worden. En ondertussen doorgaan met hun ambitie voor de wereld (niet eens voor zichzelf).

Uiteindelijk willen we de dichotomie voorbij. We willen geen geuzennaam hoeven dragen. Wat is dan het beeld dat we willen neerzetten? Hoe ziet een eigentijdse oude vrouw er eigenlijk uit. Waar staat ze voor. We hebben nog veel meer verhalen en voorbeelden nodig, nieuwe archetypes. In de Angelsaksische cultuur is Crone zo langzamerhand een eretitel voor de wijze oude vrouw, verbonden met de natuur en eeuwenoude kennis. Zij weet raad, maar kan ook streng zijn. In andere culturen spelen de Elders een rol, de grootmoeders en -vaders, die staan voor verbinding tussen de generaties. Hoe ziet een moderne Nederlandse variant op het archetype van de Crone eruit?

En om het nog complexer te maken, is er ook zoiets als wat ik omschrijf als de zichtbaarheidsparadox. We willen een rijker en diverser maatschappelijk beeld, waarin actieve en expressieve ouderen volstrekt normaal zijn en niet alleen excentriek, exotisch of eng. Tegelijkertijd hoor ik juist van vrouwen dat zij behoefte hebben zich terug te trekken. Om niet meer zoveel inspanning te hoeven leveren om hun stem gehoord te krijgen. Heeft dat onbewust met de afschrikkende werking van #heks te maken? Of is het een natuurlijk proces? Hoe kunnen we als maatschappij oog houden voor deze zachte krachten die zoveel wijsheid te bieden hebben? Blijven luisteren en niet alleen vrouwen pushen zich zichtbaar en kenbaar te maken!

Precies hierom ben ik mijn website gestart. Een rijker en gevarieerder palet aan vrouwen rond de zestig krijgen we alleen als we daar de schijnwerpers opzetten. Ook en juist op al die vrouwen die minder lawaai willen of kunnen maken.

De onderwerpen op mijn agenda zijn duidelijk. De uitkomst van nader onderzoek en gesprek nog geenszins. Heb je ideeën, wil je meedoen? Laat het weten. Dan kunnen we samen een vorm bedenken. En spreek je uit. Toon je in al je veelzijdigheid en kleurrijkheid. Ook als het heel stilletjes is.