#13 De viool van mijn moeder

Door de open deur van het Twentse Los Hoes zie ik buiten de gekleurde bladeren speels en licht naar beneden dwarrelen. Een zonnige herfstdag in oktober. Mijn zus en ik staan innig naast elkaar. Het geroezemoes achter ons komt zachtjes tot stilstand. Ik voel de blikken in mijn rug. Sommige mensen praten nog even door. De kist is net gesloten. Wij hebben zojuist de deksel erop gedaan. Mama’s sierraden voorzichtig van haar vingers gehaald en in een fluwelen zakje laten glijden. De herfstgeur van buiten vermengt zich met die van de vurenhouten kist en het wierrookstokje dat nog ergens kruidig brandt. De uitgeprinte tekst voor het in memoriam dat ik straks ga lezen, ligt klaar op de tafel naast ons. Mijn bril in de aanslag. Alleen de viool nog.

Heel langzaam rits ik de hoes van de viooltas open. Met ieder tandje waarlangs de rits glijdt zie ik de keren voor me dat ze voor ons speelde. Volgens vast pandoer. Het voorzichtig openklappen van de tas, instrument eruit, schoudersteun vastmaken en stellen, de stok voorzichtig in de hand. Dan het schuiven van de standaard tot ze de juiste afstand van de stoel vond. Het openslaan van de bladmuziek. Kort stemmen, en dan van start. Het zachte kreunen tussendoor, onbedoelde bijgeluiden omdat vioolspelen lichamelijk ook best zwaar is als je 86 bent. Ik kan ze  uittekenen deze scenes. Jaarlijks met Jaap het hele boek met 24 kerstliederen uitspelen. De toewijding van oma en haar kleinzoon voelbaar. Viool en gitaar. De blikken van de broers, liefdevol en een tikje plagerig.

Ik leg de viool op de kist. Een paar bloemen er omheen. Ik omhels mijn zus. Inmiddels is het muisstil . We spreken van liefde, van levenslust, van verre reizen en de natuur. Van warme belangstelling en een groot hart. Zo vatten we haar essentie in woorden , net zoals ze tot uitdrukking komt in de bloemen, de locatie en de lekkernijen, die we kozen. In het crematorium hebben we eigenlijk niets te zoeken, anders dan oma een mooie laatste reis wensen. Als de kist wordt weggereden maken we nog een vrolijk stuntelige groepsselfie. ’s Avonds praten we luidruchtig na met al die grote kleinkinderen en hun geliefden. Dankbaarheid overheerst. Het verdriet komt later wel.

Een week later na het opruimen van haar kamer nemen we afscheid  van de medebewoners in het verpleeghuis. Hun broosheid raakt me. Elf jaar hebben ze samen met haar ontbeten, bingo gespeeld, uitstapjes gemaakt en gekibbeld over wie de tafel mag dekken. Mijn moeder is er niet meer. We missen haar liefde, optimisme en gezelligheid. De drammerigheid, het ongeduld en de vaak repeterende commando’s zijn plots vergeten. Zij geeft nu persoonlijk een demonstratie van de uitdrukking “schitteren door afwezigheid’. De blik in de ogen van de andere bewoners zegt alles. Het besef: we zijn eindig. Alleen nog een klank, een trilling, een oogopslag.

Voor het eerst zie ik deze mensen niet alleen als oudjes, maar als de complete mensen die ze zijn en zijn geweest. De levenssappen trekken langzaam weg, maar hun essentie blijft. Ineens is ouderdom niet meer iets voor ver weg en later, maar een kostbaar onderdeel van het leven. Een subtiel geschenk, dat niet iedereen is gegeven. Misschien romantiseer ik het nu een beetje, omdat mijn moeder zo stilletjes, zonder lijden of pijn, vertrokken is. Op een gewone maandagavond stopte haar grote hart met kloppen.

Onvermijdelijk beginnen mensen over ‘het dakje dat nu weg is’ en dat ik nu wees ben. Zo dramatisch is het eerlijk gezegd niet voor mij. Toch is er weldegelijk wat verschoven. Het lijkt erop dat ik vriendschap heb gesloten met de ouderdom. Ik ervaar een enorme vrijheid en levenskracht. De volgende generatie is aan de beurt en staat te trappelen. Ik hoef alleen maar naar het volume te luisteren, de avond na het afscheid van oma. Ze gaan met bravoure hun plek in de wereld veroveren. En ik voel me vrij om alleen nog maar hartstochtelijk van het leven te genieten, zonder doel, zonder plan en zonder ambitie.

Stiekem moet ik lachen om mijn “onderzoek naar een betekenisvolle invulling van de derde levensfase”. Het antwoord wordt me gewoon op een presenteerblaadje aangereikt, door het leven zelf in nauwe samenwerking met de dood. Hoezo mijn levensverhaal nog eens overzien? Leven zal je, kreng! Als het overlijden van mijn moeder een ding duidelijk heeft gemaakt dan is het dat het je  invulling geeft aan je derde levensfase door te leven, op welke manier dan ook, onder welke omstandigheden dan ook. Desnoods tegen de verdrukking in. Bij het afscheid blijkt dat zij zoveel mensen heeft weten te raken, zonder er al te veel woorden aan vuil te maken. Gewoon, op haar eigen praktische en royale manier. Daar hoefde ze niet over na te denken of een blog over te schrijven. Haar leven had als vanzelfsprekend zin.

In het interview over haar leven, begon ze zelf over haar viool. Ze kreeg hem van ons op haar zestigste verjaardag. Soms is het onmogelijk om in woorden uit te drukken wat je eigenlijk wilt zeggen of vertellen; dan kan muziek vaak treffender de juiste snaar raken. Tijdens het uitdragen van de kist uit het Los Hoes speelde Rosalie de Zeeuw het romantische stuk van Dvorak live. Een van de favorieten van mijn moeder. Uiteindelijk gaat het niet om haar woorden, en haar verhalen , maar om de trilling, de klank die doorklinkt in alles wat ze deed.

De viool zal haar missen, haar unieke aanraking en aanwezigheid. Maar onze moeder was praktisch en gul, dus toen we een bestemming zochten voor haar instrument, kwamen we weer uit bij de muziekleraar die haar al die jaren zo liefdevol begeleidde. De  viool is terechtgekomen bij een jonge vrouw in Enschede, die net begonnen is met spelen en heel blij is met deze gift. De volgende generatie heeft het stokje overgenomen.